Doe voor Oekraïne wat je kunt

COLUMN

dr. Piet J. van Midden | docent Hebreeuws aan de Universiteit te Tilburg

Daar zit je dan, met je telefoon. Eerst maakte corona de dienst uit in de media, en nu de oorlog in Oekraine. Ik doe mee met een internationale chat-groep, opgezet in Lviv, van vrienden en bekenden en ook heel veel onbekenden. Verbonden door stemmen en geschreven teksten uit Oekraine. We horen en zien maar zeer ten dele wat er speelt. We luchten ons hart. Stellen vragen. Worden verbijsterd. En we bidden. Mooi, dat bidden wat met je doet. Ons gezin heeft al een paar maal tegen onze vrienden en kinderen in Lviv gezegd: ‘Kom naar Nederland, wij hebben een groot huis en ruimen een plek in voor jullie.’ Maar ze komen niet. Nog niet. Een kapitein verlaat een getorpedeerd schip als laatste.

Mijn vriend is theoloog. Hoogleraar. Priester in de Oekrainse othodoxe kerk. Die kerk vindt geen genade in de ogen van Moskou, niet van Poetin en nog minder in de ogen van Kirill II, de patriarch die ook al als Vladimir is gedoopt. Kirill vind ik net zo’n engerd als Poetin, misschien nog wel erger. Elke keer als ik Poetin zie, denk ik: hij moet naar de psychiater. Op zijn plek is hij levensgevaarlijk. Hij voldoet aan alle apocalyptische beschrijvingen van het kwaad waarvan je voor jezelf niet eens een voorstelling kunt maken. Die in het laatste bijbelboek worden verwoord en geschetst. In Poetin krijgt het bodemloze kwaad een profiel.

Maar Kirill raakt me nog dieper. Hij is de patriarch van de Russisch Orthodoxe Kerk. In 2019 werd de Oekrainse Orthodoxe Kerk zelfstandig en daarmee losgemaakt van de Russische moederkerk. Dat doet bij Kirill nog steeds pijn. Als hij spreekt, komt er een kerk mee. Dan wordt het Evangelie zomaar het gesprek ingerommeld en rechtvaardigt hij een oorlog met de bespottelijke stelling dat de Oekraiense kerk lonkt naar de westerse landen waarin volgens hem gay prides een verplicht nummer zijn, waarin je überhaupt geen echte kerk van Christus wezen kunt. Natuurlijk legt hij af en toe mooie verklaringen af. En natuurlijk vindt hij het erg dat er doden vallen. Maar hij geeft support aan deze oorlog. Hij dekt zijn president af. Hij heeft het gezag namens Christus op te staan en te zeggen dat deze waanzin moet stoppen. Maar hij doet het niet. Hij doet me denken aan die oude opperpriester Eli uit de Bijbel, die alleen maar zittend of liggend wordt getekend. Die niet opkomt voor zijn mensen. Die zijn zonen niet aanpakt maar hen alles laat verzieken. Die de ark, en daarmee de aanwezigheid van God, verspeelt aan de Filistijnen. En die toch één keer zijn stoel uitkomt, ja, en dan breekt hij zijn nek.

Kirill II dwingt me kleur te bekennen. Hij en ik spreken elkaar aan op het Evangelie. Maar dat zit ook zomaar tussen ons in. Als deze kruistocht van Kirill de weg van God moet voorstellen, haak ik af. Ik kan respect opbrengen voor pacifisten. Dat is in Nederland een haalbare optie. Je kunt in Nederland zeggen en praktiseren dat je jezelf liever laat schofferen en onderdrukken, dan dat je letterlijk in het geweer komt. Maar doe je dat in Oekraïne? Kun je daar dan als christen überhaupt in vrijheid leven? Vrijheid is nu juist fundamenteel voor Joden en Christenen. De Tien Geboden beginnen niet voor niets met ‘Ik ben de HEER... die je uit het slavenhuis heb bevrijd.’ De God van Israël houdt er geen ja-knikkers op na. Hij zoekt een relatie. De band tussen God en zijn volk wordt niet voor niets getekend  als die van een bruidegom en bruid, als een verliefd stel. En Gods boosheid is niet voor niets een vorm van liefdesverdriet. En met Christus is dat niet anders. Hij heeft de Tien Geboden niet afgeschaft, integendeel. Ze worden terecht ook in de kerk gelezen. ‘Volg mij’, zegt Jezus tegen zijn leerlingen. Maar de een voelt zich daardoor meer aangesproken dan de ander.

Wat zou rabbi Jezus van Nazaret vandaag de dag in Oekraïne gedaan hebben? Het probleem is dat Jezus zijn leerlingen destijds niet heeft geleerd ‘In geval A doe je B, en in geval Y doe je Z.’ We kunnen niet in een register opzoeken wat je moet doen. Vaak trekken mensen ‘loodlijnen’ uit de Bijbel naar de wereld van nu. Maar je kunt niet iets zomaar 1 op 1 overbrengen. Jezus heeft gezegd ‘Zalig zijn de vredestichters’, maar dat kan ook inhouden dat je moord en doodslag laat voor wat het is. Pacifisme is geen antwoord op het kwaad dat in Poetin meekomt, maar we komen wel in een spagaat. Sinds de eerste eeuwen is gezegd dat het Oude Testament het boek is van wraak en vergelding en het Nieuwe van liefde. Dat is je reinste flauwekul en de kerk heeft het niet voor niets als ketterij afgewezen. Maar hoe ga je dan met die Bijbel om? En welke plaats heeft de Messias daarin? Ik kan het niet uit een christelijk vaatje tappen. Ik moet, om het mooi te zeggen, een hermeneutisch model hebben en een verantwoorde manier van lezen hanteren. Neem het beroemde oordeel van de Mensenzoon, het scheiden van de schapen en de bokken. Jezus gaat uit van de minste, de geringste en vraagt of iemand voor die minste gedaan heeft wat hij kon. Hij vraagt niet of je het wereldvoedselvraagstuk hebt opgelost, maar of je een kansloze te eten hebt gegeven. Of je aan de voedselbank hebt meegedaan.

Je moet doen wat je kunt en waarvoor je bent opgericht. De kerk bijvoorbeeld is geen leger en houdt geen schietoefeningen. De kerk moet het geweld ook niet verheerlijken. In de jaren na wereldoorlog II heeft Nederland zich in Indië misdragen. Het werd breed door de kerk gesteund. In een van m’n chats kwam ik een Ier tegen die gewapend tot de tanden klaarstond om naar Oekraine te gaan. De oorlog had het geweld in hem wakker gemaakt. Dat is een gruwelijke spin off van deze oorlog. Dat die blootlegt wie we zijn. Maar natuurlijk kun je Poetin niet zijn gang laten gaan. Die dwaas speelt met een wapen waarmee je alle werelden verdoet. Herder van Israël, behoed uw schapen (vrij naar Geert Boogaard).

foto: patriarch Kirill II supporter van Poetin