Benedictus XVI; een goede paus?

over goed en fout in de kerk

Benedictus XVI was paus van 2005-2013 en is op oudejaarsdag 2022 overleden, 95 jaar oud. Hij was: Joseph Aloysius Ratzinger, een Duitse kardinaal en zijn pausnaam betekent : gezegende. Moge dan ook zijn nagedachtenis anderen tot zegen zijn.
In veel aangelegenheden denken we noodgedwongen in 'goed of fout'. Dat geldt bv nog altijd ivm de tweede wereldoorlog: verzetsmensen waren goed, NSB’ers waren fout.
Dat wil natuurlijk niet zeggen dat de mensen die goed genoemd worden zonder enige vlek of rimpel waren, maar het gaat in dit onderscheid om slechts dat ene punt van vergelijking: hoe stonden zij tegenover bezetter en Jodenhater Hitler.
De historische context bepaalt hier dat ene beslissende punt.
Het gaat dus niet om het eindoordeel over een mensenleven - dat is (gelukkig) niet aan ons.
Ook koning Willem Alexander heeft op de 4mei-herdenking van 2020 blijk gegeven aan de goede kant te staan.

Was genoemde paus een goede paus?
In de hele reeks pausen vanaf de vroege kerkgeschiedenis komen ook notoire boeven voor. Tegen die achtergrond was de zestiende Benedictus buiten kijf ethisch gesproken een goede paus. En als voormalig kardinaal Ratzinger stond hij bekend als orthodox, wat in ruime zin genomen betekent dat hij voor zijn theologisch denken de Bijbel als beginpunt en referentiepunt erkende. Ook in die zin was hij een goede paus.
Maar zijn bestuurlijk optreden was zwak. Benedictus heeft overigens zelf ook erkend: zijn optreden tegen seksueel misbruik in de kerk, bij hem bekend en door hem veroordeeld, was te slap geweest.

In de kerk zou iedereen ‘goed’ moeten zijn. Dwz “hervormd in zijn/haar denken”, van egocentrisch naar Liefdevol, van heidens naar bijbels. Die hervorming was ook Paulus’ dringend advies en ernstige vermaning aan het adres van de heidenchristelijke gemeente te  - let wel -  Rome, die hoogmoedig begon te worden in anti-Joodse zin. Dat ging daar niet goed in die gemeente te Rome, ook niet onderling tussen (de weinige) Joodse leden en de niet-Joodse christelijke meerderheid.
Is dat dan misschien ook voor onze vraag dat ene punt van vergelijking? Was Benedictus als leider van de Rooms-katholieke kerk in die zin een goede paus?

Wie in de geschiedenis van de kerk terugdenkt, naar Jezus, en van Jezus naar Israël, weet dat er ontzettend veel is misgegaan in de kerkgeschiedenis.
We kunnen over de kerk bepaald niet a-historisch denken. Een bekend gezegde luidt: wie van de geschiedenis niet leert - zal haar over moeten doen. Wat God genadig verhoede als het gaat over de kerk… hoe zij zich heeft opgesteld tegenover het Joodse volk.
In mijn schriftelijke discussie met de rk priester Antoine Bodar kwam uit dat hij de kerk niet ziet als een historische gestalte. Wel mensen kunnen schuldig worden, maar de kerk is daar zijns inziens tijdloos boven verheven.
In de protestantse wereld van Nederland heeft daarentegen René de Reuver namens de PKN in 2019 tegenover de Joodse gemeenschap schuld beleden voor het kerkelijke verleden in oorlogstijd, en naar mijn idee kwam hij daarmee aan bij dat ene punt van vergelijking dat er inzake kerkelijke leiders toe doet : de kerkelijke houding ten opzichte van de Joden, Gods volk. Het punt dat ook Paulus hoog zat. Eindelijk dan, pas in de 21^e eeuw, in ons land ook een kerkelijke reactie, van de PKN, op de waarschuwing van Paulus tegen kerkelijke hoogmoed.
Als die houding mettertijd wisselt en verandert, bewijst dat het historisch aspect aan de kerk, de ontwikkelingsgang en de historische betekenis en invloed van de kerk. De kerkgeschiedenis maakt deel uit van de wereldgeschiedenis, en samen met de geschiedenis van Israël is zij bepalend daarin.
Dat realisme staat niet in de weg aan de geloofde toekomst van de christelijke gemeente.
Filosofisch gezien: de leer omtrent de kerk is in “Rome” in Plato’s ideeënwereld blijven hangen. Bodart heeft het over de kerk als over een idee.

Zeker moeten we onderscheiden tussen mensen en instituten en het is nog altijd zo dat ook het instituut kerk, zoals dat in de samenleving staat, namelijk onder leiding van mensen, verkeerde invloeden kan ondergaan èn dus ook uitoefenen. Tal van filosofieën zijn via de theologie de kerk binnengedrongen ten koste van de gehoorzaamheid aan Gods Woord, en hebben een bedekking gelegd op het kerkelijk denken over Israël.

Dat ene punt van de ethische vergelijking tussen pausen/kerkelijke leiders, kan m.i. dan ook niet anders zijn dan de persoonlijke verhouding van die paus ten overstaan van het kerkelijke gedrag naar de Joden toe.
Voor 1948 had het Joodse volk zijn nationaal tehuis nog niet terug en was het misschien ook moeilijk voor de kerk om zich tot een officieel Joods adres te wenden. Dat was er niet. Maar sinds Israël zijn nationale thuis in de wereld terug heeft kan elke paus het adres vinden.

Benedictus XVI had een harde aanvaring met de islamitische wereld omdat hij in 2006 in een toespraak in Regensburg een Byzantijnse keizer citeerde, die gezegd had dat Mohamed met het zwaard de mensen niet tot geloof kan brengen. (Of hij bij die gelegenheid ook aan de kruistochten heeft gedacht… Waarbij behalve Joden ook tal van moslims zijn afgeslacht…? Daarbij ging het niet om verbreiding van een goed bericht, zoals Paulus in Athene bezig was te doen, maar om verovering van een land - dat niet aan de kerk toebehoorde; om kerkelijke diefstal dus.)

Benedictus noemt zichzelf: een eenvoudige arbeider in de wijngaard.
Hij was streng in de leer, met bijnaam ‘rottweiler van God’. Meer denker dan bestuurder.
Gedwongen, is hij in zijn jeugd lid geweest van de Hitlerjugend.
In 2009 heeft hij een bezoek gebracht aan Israël (en de zgn Palestijnse gebieden).

Een goede paus?
Ik vind, vergelijkenderwijs, van wel, maar u mag het natuurlijk zelf zeggen, de tijd zal het leren want God zal ten slotte oordelen.

Trudie van der Spek - Begemann

PS voor de jury:

De kerkelijke obsessie met het lot van de Palestijnen liet ook Benedictus XVI niet ongemoeid.
Golda Meir merkte in haar tijd snedig op dat ook zij een Palestijn was: namelijk woonachtig in het voormalige Engelse mandaatgebied, de regio die anno 135 tot Palestina was omgedoopt door keizer Hadrianus, een Jodenhater.
Benedictus XVI is als paus op bezoek geweest in het Joods nationaal tehuis dat Israël heet. Het ligt ten oosten van de Middellandse Zee.