Bittere propaganda

Eveline Aendekerk wil als kersvers directeur van de stichting CPNB (Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek) korte metten maken met de vergrijzing van het boekenvak. Daarvoor moet literatuur voor jongeren die niet van lezen houden toegankelijk gemaakt worden. Maar dat kan alleen als ze met boeken in aanraking komen die aansluiten bij hun leesniveau en hun belevingswereld. Aldus verklaarde zij haar ambitie voor de propaganda van het boek tegenover een journalist van de NOS.

Met deze dooddoener worden in het onderwijs de laatste decennia te pas en te onpas ‘leesbare’ boeken aangeprezen. Dooddoener, want iedere docent begrijpt immers dat je moet leren lezen en begrijpen, maar het kan helemaal geen kwaad als leerlingen met een andere wereld kennismaken dan de (sociale) media hun voorschotelen. Ik dacht dat ze daardoor volwassen kunnen worden.
Bovendien illustreerde Aendekerk haar cliché met een boek dat “het leesplezier er vrij vakkundig uitramt.” Haar doodgewone taalgebruik suggereert al dat doordachte essays of ouderwetse romans afvallen. Maar zo’n voorbeeld geeft zij niet. Tot ieders verbazing noemt Aendekerk juist een boek dat op veel leeslijsten prijkt. Een populair boek dat aan de criteria van Aendekerk beantwoordt. Haar keus valt op Het bittere kruid,  geschreven door Marga Minco.
Met deze kleine kroniek toont de schrijfster, die voor haar oeuvre in 2019 de P.C. Hooftprijs gekregen heeft, dat zij een echte propagandist van het Nederlandse boek is. Vakkundig verwerkt zij de eenvoudigste woorden in heldere volzinnen. Door de ogen van een onschuldig kind wordt de duivelse macht van een misdadig systeem opgeroepen. Zonder beschrijving van de misdaden zelf. Voor de naïeve verteller blijft het gevaar ver weg, terwijl het ook in Breda bij de familie Minco reëel aanwezig was. Juist jonge lezers krijgen via haar korte verhalen, meer dan via geschiedenisboeken, een indringend idee van de Jodenvervolging tijdens de oorlog.
Na de ophef die het interview met Aendekerk veroorzaakte, bood zij haar excuses aan: “Ik vind Het bittere kruid  van Marga Minco een historisch, belangwekkend en nog steeds actueel boek binnen de Nederlandse literatuur.” Van de interviewer van de NOS viel eerder trouwens ook een kritische reactie te verwachten, maar hij gaf geen kik bij het afserveren van een boek dat alle vijf de oorlogsjaren onder de aandacht van de jeugdige lezers brengt.
In het gelijknamige hoofdstuk van Het bittere kruid  komt de uittocht uit Egypte ter sprake. Daarin spreekt de verteller de hoop uit dat op Seideravond een vermoeide vreemdeling aan tafel kan worden verwelkomd. Zij vervolgt: “Waarom is deze nacht anders dan alle andere nachten en waarom eten wij ongezuurd brood en bittere kruiden...?” En eindigt met het antwoord van haar vader: “opdat wij het nog zouden proeven- tot in lengte van dagen.”
Dat mevrouw Aendekerk ten slotte vond dat zij geen voorbeeld had moeten noemen, zwakt haar verontschuldiging echter sterk af. Je kunt je afvragen of zij het gewraakte boek van Marga Minco wel helemaal gelezen heeft. Een interessant en actueel boek, zoals zij het nu beoordeelt, verdient immers nog steeds aanbeveling. Haar verontschuldiging past in onze excuuscultuur. Daarin wordt vrijblijvend sorry gezegd.