Joods & christelijk platform
voor reflectie
op de actualiteit
op de actualiteit
Complotdenkers hebben veel overeenkomsten met mensen die lijden aan paranoïde wanen. Bij zowel complot-denken als paranoïde wanen gaat het om een onjuiste, hardnekkige en soms bizarre overtuiging. Maar er zijn ook belangrijke verschillen. Zo vindt de complotdenker meestal aansluiting bij een groep gelijkgestemden en staan mensen met paranoïde wanen doorgaans alleen in hun overtuiging en voelen zich persoonlijk doelwit van de veronderstelde samenzwering. Dit blijkt uit een analyse van onderzoekers van het UMC Groningen die zich bezighouden met complot-denken onder leiding van psychiater Wim Veling van het Universitair Centrum Psychiatrie van het UMCG, waarover zij recent publiceerden in het Tijdschrift voor Psychiatrie.
Net als mensen met paranoïde wanen houden complotdenkers hardnekkig vast aan hun overtuigingen. Ze dragen vaak een overvloed van ‘bewijzen’ aan voor hun theorieën, bijvoorbeeld teksten van websites, losse citaten of videofragmenten. Ook gebruiken complotdenkers alternatieve bronnen als ondersteuning van hun ideeën, zoals spirituele, fysieke of emotionele ervaringen. In gesprekken met complotdenkers blijkt vaak dat objectiveerbare feiten en rationele argumenten geen indruk maken. Net als bij mensen met psychotische paranoïde wanen is de overtuiging niet vatbaar voor logische argumenten en bewijzen. Als er dingen gebeuren die niet rijmen met het denkbeeld, wordt dit genegeerd of omgedacht, zodat het toch binnen de overtuiging past.
De onderzoekers geven ook aan op welke manier je het best het gesprek aan kunt gaan met complotdenkers of mensen met paranoïde wanen. Daarbij is de inhoud van de denkbeelden niet de juiste ingang. Bij beiden zijn rationele argumenten en een beroep op de logische, doorgaans algemeen geaccepteerde werkelijkheid grotendeels ineffectief. Het gaat bij complotdenkers om gevoelens van machteloosheid als burger, verlies van vrijheid en controle. Het gaat om bezorgdheid en woede over systemen en machtsstructuren die slachtoffers maken. Mensen met paranoïde wanen zijn hun normale ervaring van de werkelijkheid, van zichzelf en van anderen kwijt, en proberen dan aan die toestand hun eigen betekenis te geven. In beide gevallen geldt dat reflectief luisteren naar de onderliggende vragen meer recht doet aan de werkelijke problemen die mensen ervaren, en meer ruimte voor oplossingen biedt. Daarbij gaat het niet om de kracht van de argumenten, maar om de kracht van de relatie.
Henk J. Ronner | redactielid
