De Amerikaanse verkiezingen

door Ron van der Wieken | analist internationale politiek

Bij de Amerikaanse tussentijdse verkiezingen - d.w.z. de verkiezingen van veel Senaats- en Congres-zetels die twee jaar na de presidentsverkiezingen plaatsvinden – verliest de partij van de President altijd. Dat is al zo sinds de Burgeroorlog (1861-65), dus mag je wel spreken van een goed gedocumenteerd feit. Deze keer was zelfs een red wave, een vloedgolf van Republikeinse winst verwacht, zowel in de Senaat als in het Congres, het Huis van Afgevaardigden. De forse inflatie, stijgende benzineprijzen, het voor velen weinig overtuigend optreden van de zittende president Joe Biden, en de enorme financiële steun aan Oekraïne (terwijl de meeste Amerikanen een hoogstens oppervlakkige belangstelling hebben voor zaken in het buitenland)  vormden de argumenten voor de prognoses.

Die zijn niet uitgekomen. De Democratische partij heeft een nipte meerderheid in de Senaat* behouden, terwijl de Republikeinen wel de meerderheid in het Congres hebben veroverd, maar lang niet zo ruim als was voorspeld. Feitelijk heeft de Democratische partij van Biden per saldo zelfs minder zetels verloren dan verreweg de meeste keren het geval was voor een presidentspartij bij tussentijdse verkiezingen. Op het moment dat ik dit schrijf zijn nog niet alle stemmen geteld; het zou kunnen dat de meerderheid van de Republikeinen in het Congres nog iets groter wordt, evenals de meerderheid van de Democraten in de Senaat.

Toch zou de Democratische Partij er verkeerd aan doen om de uitslag als een overwinning te beschouwen. Het verlies had nog kleiner kunnen zijn als er geen grote fouten door de Democraten gemaakt waren. Dat is het best zichtbaar in New York State. Deze vanouds diep Democratische staat heeft maar liefst drie Congres-zetels die al heel lang in Democratische handen waren  prijs moeten geven aan de Republikeinen. Eén oorzaak was dat de Democraten weigerden te luisteren naar stemmen uit het publiek die hun zorgen uitten over de fors toenemende misdaadcijfers. Die werden arrogant weggewoven door de partijleiding, en niets maakt kiezers kwader dan als men niet naar hen wíl luisteren, zoals we ook in ons eigen land ervaren. Een andere, daarmee samenhangende oorzaak is dat de Democratische Partij met zijn ultra progressieve vleugel vaak wordt gezien als elitair en woke, en ver verheven boven de massa van de witte arbeiders, die traditioneel het electoraat van de Democratische partij vormden. Die grote groep van witte blue collar workers begint zichtbaar vervreemd te raken van de partij, net zoals veel Latino’s (mensen met een immigratie-achtergrond uit Zuid- en Midden-Amerika) en ook, zij het kleinere, segmenten van de zwarte bevolking. De parallel in Nederland is de PvdA, die niet meer uit het zelf geschapen dal lijkt te komen, en misschien ook Groen Links, waar al geruime tijd geen groei meer in zit.  Een derde factor, specifiek voor New York, is dat toenemende uitingen van  antisemitisme in de ogen van grote delen van de omvangrijke Joodse bevolking door de overheid niet voldoende worden bestreden. Met name de situatie in CUNY (Columbia University New York) waar Joodse studenten steeds vaker openlijk gediscrimineerd en geweerd worden uit vertegenwoordigende organen is verontrustend, maar heeft bij de autoriteiten niet geleid tot onderzoek en maatregelen. De Democraten wisten zich eigenlijk altijd verzekerd van de overgrote meerderheid van de Joodse stem, maar dat begint nu te verschuiven.

Voor de  Republikeinen zijn de verkiezingen geëindigd in een fikse desillusie; ze moeten zich achter de oren krabben: wat is er precies misgegaan? Er zijn grofweg twee aanwijsbare factoren. Ten eerste is er de kwestie rond abortus, in medisch jargon abortus provocatus d.w.z. een medisch geïnitieerde abortus. De Supreme Court, het Hooggerechtshof  heeft kort geleden het federale recht van iedere vrouw in de VS op een abortus provocatus afgeschaft en de wettelijkheid van abortus neergelegd bij de regeringen van elk van de 50 staten. Dat gaf - geheel voorspelbaar - een onmiddellijke reactie in veel staten met een conservatieve regering: in sommige  werd het recht op abortus geheel afgeschaft, ook na verkrachting, ook bij minderjarigen, zelfs ook als de zwangerschap groot gevaar voor de gezondheid van de zwangere met zich meebrengt, en in andere werd het sterk beperkt. De indruk bestaat dat dat veel kiezers veel te ver gaat. Die zijn misschien niet voor abortus volgens het in Nederland geldende 'baas in eigen buik'-principe, maar zien toch wel degelijk situaties waarin de ingreep goed verdedigbaar is. De Republikeinen hebben zich al heel lang categorisch sterk gemaakt tégen abortus en betaalden daarvoor nu bij de verkiezingen nogal onverwacht de prijs. Een tweede factor is oud-president Donald Trump. Zijn geweldige populariteit begint duidelijk te tanen. Hij klinkt meer en meer als een versleten grammofoonplaat; vooral zijn aanhoudende gezeur over de “gestolen” verkiezingen van 2020 leidt tot spot en veel gegaap. Misschien mede daardoor hebben veel van de door hem gesteunde kandidaten het bij de verkiezingen niet goed gedaan. Het feit dat hij zich medio november ’22  - dus buitengewoon vroeg -  weer kandidaat heeft gesteld voor de presidentsverkiezingen van 2024 heeft bij het grote publiek de argwaan gewekt dat zijn motieven niet allemaal zuiver zijn: hij zou daarmee proberen juridische vervolging in een veelheid van zaken te ontlopen. Er zijn nogal wat kiezers die hun heil niet meer konden vinden bij de Democraten maar die zich ook niet op hun gemak voelen bij een partij waarin Trump de boventoon voert. Als de Republikeinse partij voor Donald Trump als haar presidentskandidaat voor 2024 gaat kiezen, zullen, zoals het zich nu laat aanzien,  veel kiezers afhaken; maar als de partij niet voor hem kiest is de kans  groot dat Trump een eigen partij begint, hetgeen de Republikeinen ook zal schaden.

De toekomst zal het leren. Intussen kan Joe Biden doorgaan met het realiseren van zijn ambitieuze programma. Voor de gehele wereld is van groot belang dat zijn inflatiebestrijding gaat lukken en dat mede zijn grote steun aan Oekraïne ertoe zal leiden dat de Russen met de staart tussen de benen afdruipen en zich zullen onthouden van agressie tegen andere landen. Het is te hopen dat de Republikeinse meerderheid in het Congres in staat zal blijken af en toe het partijbelang opzij te zetten en te kiezen voor het belang van de VS en de wereld.

*De Senaat heeft 100 leden, twee per Staat, en een voorzitter die de vice-president is en die mag meestemmen. De regerende partij heeft dus grondwettelijk een vastgelegd voordeel van één van de 101 stemmen.