Democratie: dromen en nachtmerries (II)

Ron van der Wieken | analist internationale politiek

Anders dan in de tweede helft van de 20^e eeuw lijkt in het begin van de 21^e eeuw de democratie globaal op de terugtocht. Zelfs in het democratisch bastion Amerika en in West-Europa zijn belangrijke tegenkrachten aan het werk.

Alle werkelijke bedreigingen van de democratie komen van rechts. Neem bijvoorbeeld Frankrijk. Daar bestaat een reële kans dat in april 2022 Marine Le Pen, de leidster van Rassemblement National (RN), voorheen Front National, de presidentsverkiezingen gaat winnen. Le Pen, dochter van Jean-Marie Le Pen, de stichter van het extreem rechtse Front National (FN), is minder expliciet fascistisch dan haar vader die een autoritair leiderschap voorstond, en die hypernationalistische en antisemitische trekken vertoonde. Onder haar leiding dringt RN niet meer aan op het verlaten van de EU (zoals FN wèl deed) maar het blijft een extreem rechtse partij die van de strijd tegen etnische en religieuze diversiteit haar raison d’être maakt. Frankrijk heeft met een populatie van ca. 6 miljoen het hoogste percentage (8,9%) Islamieten van Europa, en adaptatie en integratie gaan beslist niet vlekkeloos, met veel crimineel gedrag als gevolg. Dat roept om een sterk staatsoptreden, hetgeen de regering Macron maar mondjesmaat aandurft. Le Pen durft dat waarschijnlijk wel, maar het is zeer de vraag of zij dat binnen de perken van de democratie zou doen. En die vraag is des te belangrijker nu na Brexit Frankrijk, samen met Duitsland, ontegenzeggelijk de leiding heeft in de EU.

Nog ernstiger is de situatie in de Verenigde Staten. Daar legt de verslagen president Donald Trump zich niet neer bij zijn nederlaag van november 2020 en houdt hij vol - zonder een spoor van bewijs - dat het presidentschap hem is ontstolen door de Democratische Partij. En miljoenen geloven hem. Trump is naar het lijkt van plan om zich op te werpen als de Republikeinse kandidaat voor de verkiezingen van november 2024. Hij maakt een goede kans. Dat heeft te maken met meerdere factoren. Trump is in 2020 althans in onpartijdige ogen overduidelijk verslagen, maar meer door de Covid-epidemie, die toen de VS in een dodelijke greep hield en waarop hij geen adequaat antwoord had, dan door Joe Biden. Het Covid-effect is inmiddels overgewaaid en het publieke geheugen is kort. Daarnaast komt er van de grootse plannen van Joe Biden voorlopig maar weinig terecht, enerzijds door gebrekkige planning zoals de voor zijn imago funeste uittocht uit Afghanistan, anderzijds door onvoldoende steun uit een verdeelde Democratische Partij voor zijn vergaande sociaal-economische en infrastructurele plannen. Die verdeeldheid is een enorm probleem: er is een behoudende vleugel, met Kirsten Synema, senator voor Arizona en Joe Manchin van West-Virginia die onophoudelijk tegen Bidens gedurfde plannen stemmen. Daarbij gaat de nipte Democratische meerderheid in de Senaat verloren en moeten er compromissen gezocht worden. Dat doet af aan het beeld van ‘slagvaardig kampioen van het nationale belang’ dat Biden voor de volgende verkiezingen wil opbouwen.

Daarnaast is er een ultra-progressieve vleugel, met o.a. Ilhan Omer, Alexandria Ocasio Cortez en Rashida Tlaib die, zoals sommige linkse politici in ons eigen land, opkomen voor zeer vooruitstrevende doelen, maar die de dagelijkse leefwereld van het grootste deel van de kiezers uit het oog verliezen. Zo spreken zij zich vaak en fel uit vóór Black Lives Matter en tegen de politie (waarvan zij de budgetten scherp willen terugdraaien), vóór meer dan volledige integratie van niet-heterosexuelen en tegen steun aan Israël. Aan al deze “woke“- zaken heeft de gemiddelde Amerikaanse burger maar weinig boodschap zolang hij/zij moet vechten voor zijn/haar dagelijks brood en weet dat hij/zij, indien werkeloos of ziek, maatschappelijk geheel ten onder kan gaan. Juist door hun felle en ongenuanceerde uitspraken genereren deze dames veel media-aandacht en bepalen zij daardoor het beeld van de Democratische Partij.

Dat kan die partij bij de komende federale verkiezingen van november 2022 ernstig opbreken. Er wordt dan gestemd over tenminste 34 Senaatszetels (van de 100) en over alle 435 zetels in het Congres (House of Representatives). Een Republikeinse meerderheid in beide huizen betekent dat Biden misschien geen enkele van zijn plannen kan realiseren en dat betekent weer dat Trump in 2024 een uitstekende kans zou maken. Verder wordt er in 2022 ook nog gestemd over de gouverneurs van 36 staten en twee territoria (Samoa en Puerto Rico). Het bizarre imago van de Democraten zou veel kiezers kunnen wegjagen, en als Trump met name op economisch terrein de juiste toon weet aan te slaan zullen veel blanke arbeiders maar zeker ook belangrijke delen van de zwarte en Hispanic bevolking Republikeins stemmen. Het zou voor een totale ommekeer zorgen in het patroon van de verdeling van de macht in de VS.

Een nieuwe ambtsperiode voor Trump zou hem de gelegenheid geven om zijn autoritaire, ondemocratische en hyper-nationalistische ideeën, kortom proto-fascistische regeerstijl verder uit te bouwen. De mate waarin hij diverse etnische populaties diepgaand tegen elkaar opzet zal de solidariteit onder de Amerikaanse bevolking nog verder doen afnemen. Al die factoren zullen de Amerikaanse democratie in de gevarenzone kunnen brengen. De gevolgen voor de West-Europese democratieën laten zich raden.

Een geheel ander en juist positief verhaal is Israël. Daar was tot voor kort Benjamin Netanyahu aan het bewind als premier. Hij was in veel opzichten een cloon van Trump, of andersom. Netanyahu verloor de verkiezingen van Yair Lapid en Naftali Bennett die een beleid voeren dat er op gericht is de democratie te versterken en het vertrouwen in de politiek te vergroten. En zij lijken daarin wel degelijk te slagen al is nog te vroeg om dat met zekerheid te zeggen. Netanyahu loopt kans juridisch vervolgd te worden wegens vermeende corruptie.

En ook in Nederland is de democratie sterk, ondanks alle zotte bestuurlijke perikelen na de laatste verkiezingen. De rechts extremistische partijen hebben incompetente en ongeloofwaardige leiders die geen gevaar voor ons bestel vormen. Dat zou natuurlijk kunnen veranderen.

Het is voor alle westerse democratieën van het grootste belang dat zij proberen extreem rechts de wind uit de zeilen te nemen. In Europa zou dat betekenen dat de regerende centrumpartijen een kloek standpunt t.a.v. immigratie en integratie innemen - en zich daar dan ook aan houden. Met name de islamitische immigratie brengt veel sociale problematiek met zich mee en dat lijkt zelfs toe te nemen, met verregaande  beïnvloeding vanuit fanatiek religieuze landen als Saoedië. Daar moet paal en perk aan gesteld worden. Vrijheid van religie is ons allen lief, maar alleen zo lang het onze democratie niet bedreigt.