Joods & christelijk platform
voor reflectie
op de actualiteit
op de actualiteit
• door Ron van der Wieken | analist internationale politiek
De oorlog tussen Rusland en Oekraïne verdringt veel ander nieuws van de voorpagina. Door de overvloed aan verschrikkelijke feiten en afschuwelijke foto’s is er eenvoudig in de media maar weinig ruimte over voor ontwikkelingen elders in de wereld. Dat neemt niet weg dat er veel gaande is op allerlei fronten, met mogelijk zeer verstrekkende gevolgen.
Zo bijvoorbeeld wat betreft de onderhandelingen over herstel van het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA)-verdrag, tussen Iran enerzijds en de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Rusland, China) met Duitsland en de EU anderzijds. Direct belanghebbenden zoals de Golfstaten, Saudi-Arabië en Israël zijn niet uitgenodigd voor deze besprekingen.
Dit Joint Comprehensive Plan of Action werd in 2015 gesloten vooral op aandringen van de toenmalige president Obama die het bij herhaling aanprees als het best haalbare. Van veel kanten, zoals Saudi-Arabië en Israël werd die mening absoluut niet gedeeld. De bedoeling van JCPOA was dat Iran een groot deel van zijn nucleaire programma zou opheffen (uranium verrijking tot hooguit 20%) en dat het zijn nucleaire centra voor inspectie door de International Atomic Energy Agency (IAEA) zou openstellen in ruil voor opheffing van de omvangrijke sancties die de westelijke staten in de loop der jaren hadden ingesteld. Dat wil zeggen de sancties die eerder waren ingesteld n.a.v. van Irans nucleaire plannen en ballistische proeven, die met name door het westen als bedreigend werden ervaren. De sancties van de VS die waren ingesteld na de bezetting van de Amerikaanse ambassade in Teheran in 1979 zouden tot nader order intact blijven.
Het Plan ging in 2016 van start en voldeed in eerste instantie aan de westerse verwachtingen. Obama hief daarom veel sancties op en gaf bevroren Iraanse kapitalen vrij tot een waarde van enkele honderden miljarden dollars. Waarschijnlijk - niemand weet het zeker - hield Iran zich in die eerste jaren van JCPOA wel aan de regels van het contract. Maar al snel werd duidelijk dat de Islamitische Republiek de meeste vrijgekomen gelden niet besteedde aan de verbetering van de levensstandaard van haar eigen bevolking, maar aan de ontwikkeling van nieuwe ballistische raketten en aan subsidie van terroristische organisaties overal in het Midden-Oosten. Daarbij werd veel geld besteed aan de logistiek van militaire structuren in Irak, Syrië en Libanon - wat niet anders kan worden gezien dan als de uitwerking van een omsingelingsplan rond Israël, en op termijn als een bedreiging voor Zuidoost-Europa.
Tijdens zijn campagne in 2015 heeft Donald Trump geen geheim gemaakt van zijn ontevredenheid met JCPOA. Na zijn verkiezing verbrak hij in 2018 eenzijdig het Plan met als argument dat de opheffing van de sancties Iran in staat stelde om zeer agressieve doelen na te streven, wat lijnrecht ingaat tegen het belang van het Westen. Ongetwijfeld speelde op het emotionele vlak Trumps hevige afkeer van Obama mee. Hij herstelde de strenge economische sancties. De Europese deelnemers, beducht voor verlies van winstgevende banden met een economisch herstellend Iran, buitelden over elkaar heen om Trump te bekritiseren en probeerden van alles om JCPOA in leven te houden, maar dat faalde jammerlijk. Iran beschuldigde de VS van kwade trouw en ging actief werken aan verdere verrijking van uranium tot 90% (het percentage dat nodig is voor een bom) en de ontwikkeling van verdere elementen om een nucleaire oorlog te kunnen voeren. Inspecties van IAEA werden vrijwel onmogelijk gemaakt.
Joe Biden heeft als vicepresident onder Obama meegewerkt aan JCPOA. Het kwam niet als een verrassing dat hij na zijn verkiezing tot president een poging deed om het verdrag te herstellen. Sinds april 2021 zijn er in Wenen onderhandelingen gaande tussen alle ondertekenaars van JCPOA om tot een herstel van de overeenkomst te komen. Dat leek aanvankelijk goed te gaan, maar met de tot president verkozen conservatieve Ebrahim Raisi verhardde het Iraanse standpunt en lijken de besprekingen tot mislukken gedoemd. Iran eist nu o.a. dat de Verenigde Staten de verklaring intrekken dat de Republikeinse Garde (IRGC) een terroristische organisatie is. De vraag is of Biden hierin zal toegeven. Er is geen twijfel over mogelijk dat de IRGC inderdaad een terroristische en criminele organisatie is, die ook ín Iran zelf veel slachtoffers maakt. Of dit gegeven Biden zal tegenhouden moet nog blijken. Een andere Iraanse eis is herstelbetaling van de gederfde inkomsten als gevolg van de herinstelling van sancties door Trump - wat zou neerkomen op enkele tientallen miljarden dollars.
Herstel van JCPOA zou voor de westerse landen maar van beperkt nut zijn. Het Plan zou sowieso na 10 jaar grotendeels aflopen, d.w.z. in 2026, en daar zijn we al bijna. De situatie is dus nu zo dat met of zonder herstel van het Plan een potentieel levensgevaarlijk theocratisch gedreven bewind als dat van de Ayatollahs ook inderdaad binnen enkele jaren zal gaan beschikken over een atoomwapen. Gezien de zeer frequente bedreigingen met vernietiging aan het adres van Israël en Saudi-Arabië ligt het voor de hand dat Iran zich niet zal inhouden t.a.v. het gebruik van het wapen. De consequenties zijn ijzingwekkend. Israël, dat ook over atoomwapens lijkt te beschikken, zal geen middel ongebruikt laten om zich te verdedigen tegen een nucleaire aanval van Iran. In een oogwenk kan een lokale oorlog tot een wereldwijde tragedie lijden.
Wat te doen? JCPOA met of zonder herstel gaat niets goeds brengen. De enige realistische mogelijkheid is dat het Westen alles op alles zet om een regimewisseling in Iran te bewerkstelligen. Veel Iraniërs hebben volstrekt genoeg van de huidige theocratische dictatuur en zouden een regime willen steunen dat zich in de allereerste plaats bekommert om de eigen bevolking en dat niet langer ambieert de wereldleider in terrorisme te zijn. Het zou goed zijn als het Westen die weg zou bewandelen, i.p.v. louter economische doelen na te streven zoals de Europese staten doen, of te handelen uit een bizar sentiment van loyaliteit met de vroegere werkgever van Biden.
