Kerk, diaconie, theologie en politiek

een analyse

Trudie van der Spek - Begemann | eindredacteur

De kerk heeft als christelijke gemeenschap in deze wereld een duidelijke opdracht van haar heer en meester: alle volken leren onderhouden al wat hij, Jezus, zijn leerlingen heeft geboden. En de inhoud daarvan heeft hij zelf een keer samengevat als: “God liefhebben boven alles en je naaste als jezelf”, geheel in overeenstemming met zijn Bijbel, Tenach. Zo gezien zou je de kerk in deze wereld welhaast de ambassadeur van Israël kunnen noemen, maar de kerkgeschiedenis legt ons de hand op de mond, want zij laat vaak het tegendeel zien, in haar zwartste bladzijden. Ook daarom was kerkelijke schuldbelijdenis door de PKN (november 2020) meer dan nodig. Dat daar binnen de kerk tegen gesputterd werd of wordt, zal het vertrouwen in de kerk opnieuw hebben geschaad.

De kerkelijke diaconie  komt voort uit dat liefdegebod en zij heeft de leiding, de supervisie, over de ondersteuning van de behoeftigen, zowel binnen de kerk als daarbuiten, overal ter wereld, zodat er een wereld-diaconaat is georganiseerd. Het kerkelijk zendingswerk gaat daarom meestal gepaard met humanitaire hulpverlening, om de boodschap van Gods liefde te onderstrepen met de daad. Denk bij voorbeeld aan wat moeder Theresa deed - een mondiaal bekend voorbeeld. En ook Paulus, de grootste brievenschrijver in het NT, bracht destijds de collecten uit het buitenland (uit de heidense gemeenten), bedoeld voor de armen in Jeruzalem, op hun bestemming.

theologie

Toen de bevrijdingstheologie  opkwam, in Zuid-Amerika, rond 1965, heeft zij de mondiale kerkelijke dienst van hulpverlening gekaapt, door haar wijs te maken dat zij zich niet maar moet richten op de maatschappelijk behoeftige, maar zeker minstens ook zich in moet zetten voor de politieke underdog. En eigenlijk ongeacht diens intenties. Armenzorg was deze theologie te weinig. De theologie beschouwde zich al vroeg in de Middeleeuwen graag als de regina scientiarum, de koningin der wetenschappen, en zoekt kennelijk nog altijd haar macht uit te breiden. Je zou de bevrijdingstheologie de incarnatie van de vervangingstheologie (wat betekent: de kerk zou het nieuwe Godsvolk zijn) kunnen noemen. In het moderne Midden-Oosten, ja in Israël nota bene, kreeg zij gestalte in de lokale, de Palestijnse bevrijdingstheologie. Het instituut Sabeel  en het Bethlehem Bible College  vormen de twee benen waarop die geïncarneerde gestalte in Israël voet aan de grond heeft gekregen.

De eerste christelijke keizer, Constantijn de Grote, was een notoire heidenchristelijke antisemiet

In de eerste eeuwen van de gangbare jaartelling betrof de kerkelijke verdeeldheid niet de staat Israël - in die tijd bezet Romeins gebied - maar de ontologische status van Jezus en de historische status van Israël als volk. De verdeeldheid betrof de theologie - die onder leiding van bekeerde heidenen de verkeerde kant uit liep, namelijk richting christelijke hoogmoed. De kerkelijke theologie had zich verheven boven de leer die de apostelen onder de volken hadden verspreid. De langste brief van Paulus ging al over de heidenchristelijke hoogmoed die in Rome de kop opstak tegenover zijn volksgenoten. En in de oudste officiële christelijke geloofsbelijdenis (2^e eeuw), nog altijd veel gebruikt, het zogenaamde apostolicum, heeft de kerk zich al losgemaakt van Israël: er is in die tekst geen spoor meer te bekennen van aartsvader Abraham of het huis van Jakob, Israël. Niks apostolisch! De eerste christelijke keizer, Constantijn de Grote, was een notoire heidenchristelijke antisemiet. Hij benoemde zich tot voorzitter van de eerste kerkelijke synode in 325, waar de Joodse bisschoppen niet welkom waren. Het was ook wel duidelijk dat hij theologische geschillen politiek niet kon gebruiken omdat hij die gevaarlijk achtte voor de eenheid van zijn rijk. In een brief aan de deelnemers heeft hij naderhand zijn motivering kenbaar gemaakt  voor diverse vreemde maatregelen. Hij had de paasdatum veranderd en de rustdag verplaatst: “Wij moeten niets gemeen willen hebben met dat afschuwelijke volk.” De kerk raakt vervolgens steeds verder uit de Joodse koers van Jezus, het spoor dat de apostelen hadden gewezen.

politiek

In het Midden-Oosten heeft Israël een nationale status, terwijl de Palestijnen, die in 1948 nog Arabieren heetten, die hebben verspeeld - door hun weigering om het gebied te delen met het Joodse volk/de Joden, en door traditionele afwijzing van alle vredesvoorstellen; een afwijzing die is gaan klinken als een mantra: zelfs drie keer nee  in Khartoum. Zelfs nog voordat de vredesvoorstellen inhoudelijk bekend waren werden ze soms al afgewezen…. Laatst nog in 2020. De bevrijdingstheologie nam in Jeruzalem, onder leiding van Naim Stefan Ateek, de Palestijnse frustraties onder haar hoede. Het komt mij voor dat deze theologie een verkapte voortzetting is van het kerkelijk anti-judaïsme, dat overigens met het tweede Vaticaans concilie (dat ook rond 1965 werd gehouden) officieel-formeel was vaarwel gezegd.

Kerkelijke anti-Joodse gevoelens zagen hun kans schoon in de Palestijnse bevrijdingstheologie

Vermenging van theologie en politiek was met Constantijn de Grote in gang gezet. Midden vorige eeuw begon de theologische ombuiging van de diaconie  richting politiek Dit bood aan onderdrukte kerkelijke anti-Joodse gevoelens opnieuw de gelegenheid om boven de grond te komen. Ofwel: de onderdrukte kerkelijke anti-Joodse gevoelens zagen hun kans schoon in de Palestijnse  bevrijdingstheologie. Immers, in plaats van de Palestijnse christenen te wijzen op Genesis 12:3, verklaarden genoemde instituten veel psalmen en tal van andere gedeelten uit de Bijbel taboe. Overigens, eind vorig jaar moet het gesputter tegen het kerkelijk schuld belijden van de PKN ook op conto geschreven worden van die oeroude anti-Joodse gevoelens in de kerk van alle eeuwen.

In het kwartaalblad van de PKN  getiteld OP WEG, onder redactie van Floor Barnhoorn, krijgen we in het jongste nummer een verslag van iemand die door Kerk in Actie (vroeger de diaconie geheten) werd uitgezonden naar Israël en die, teruggekeerd na vijf jaar, wordt geïnterviewd door Janet van Dijk. Van Dijk voelt zich geïnspireerd, vertelt ze, door de netflix-serie Fauda, een politieke thriller die speelt in “Israël/Palestina” – een uitdrukking gebruikt door Floor Barnhoorn – en in die film is sprake van … de staat  Palestina. Met deze benaming lijkt Janet van Dijk geen enkel probleem te hebben; ze tekent in elk geval niet aan dat die benaming een geschiedvervalsing impliceert: een staat  met die naam heeft namelijk nooit bestaan.

theologie & politiek

De geïnterviewde is Marleen van der Louw en zij was in opdracht van KiA, op kosten van de diaconie dus, uitgestuurd om bruggen te bouwen. Vijf jaar lang woonde zij in Jeruzalem. Niet om armlastigen tot steun te zijn, maar met een politieke missie. Het woord 'verbinding' is door de PKN gekozen tot jaarthema. Oningevuld zijn dit soort begrippen een gevaarlijke bron van narigheid. Je hoeft maar te denken aan een huwelijk met de verkeerde... Er moest door Van der Louw verbinding tot stand gebracht worden tussen Palestijnse christenen en de leden van de PKN. En tussen Joden en Palestijnen. Open vragen stellen, mensen laten praten, het ene verhaal naast het andere gewoon laten staan. En dat de zou vrede bevorderen. Duizenden raketten, afgeschoten vanuit bewoond gebied in Gaza, noopten Israël recent weer tot bombardementen (na de burgers in Gaza gewaarschuwd te hebben) om die raketinstallaties uit te schakelen.

vrede stichten

Als kinderen op het schoolplein ruziën kan de juf beide kinderen straffen – is onrechtvaardig. Beide kinderen over de bol aaien en zeggen: ga maar fijn spelen – is onrechtvaardig. Als het goed is zal zij uitzoeken wat er is gebeurd – dat is rechtvaardig. Maar van de bevrijdingstheologie en van KiA hoeft dat niet in het conflict in het Midden-Oosten. Daar moet je proberen de partijen over de bol te aaien en dan zal het vrede zijn, tot stand gebracht door de regina scientiarum. Er wordt in het boven genoemde interview geklaagd over de vaak ongenuanceerde beelden die we in het Westen via de media krijgen voorgeschoteld; dat levert zwart-witbeelden op, zegt Marleen van der Louw. En dat mag vooral niet. Het ideaal lijkt: alles zo ver door-nuanceren tot er een politiek grijze mist ontstaat - die echter het zicht verduistert en dus de vrede geen spat dichterbij brengt. In deze “vredestactiek” tellen geen argumenten. Je mag de Palestijnse burgers niet uitleggen dat hun leiders de vrede torpederen door te persisteren in hun haatgevoelens, doordat zij nee zullen blijven  zeggen tegen de aanwezigheid van de staat Israël. Zij willen geen vrede, zij willen geen Joden. Keerzijden van dezelfde medaille.

De Pelishtim – ze zijn er weer, maar ook 'Amalek' is present

Marleen van der Louw gaat nu, na vijf jaar Jeruzalem, theologie studeren. Misschien niet zo gek. Als de opleiding tenminste deugt krijgt ze te maken met de Bijbel. Die zal haar hopelijk interesse voor de geschiedenis bijbrengen, omdat de Bijbel alles met de wereldgeschiedenis te maken heeft. Bovendien leert ze dan uit het NT dat Jezus niet iemand was van: iedereen z’n verhaal laten houden, iedereen z’n eigen waarheid.  Want dan zou er geen waarheid zijn. Jezus werd voor deze kar gespannen. Maar Jezus doorzag onrecht, en als er schijnheiligheid speelde had hij geniale scheldwoorden tot zijn beschikking. De Bijbel en de geschiedenis van het Midden-Oosten sluiten op elkaar aan. De  volken van rondom – ze zijn er nog steeds. De Pelishtim – ze zijn er weer. En ook 'Amalek' is present, model staand voor de Jodenhaat, nog steeds niet uitgeroeid maar in leven gelaten. In de kerk probeert hij de kansels te heroveren.

geschiedenis

Kerkinactie (KiA) heeft met haar Sabeel-vrienden geen boodschap aan de geschiedenis van het recente verleden, besteedt bewust geen  aandacht aan oorzaak en gevolg in het beruchte conflict, want het evangelie der bevrijdingstheologen luidt : de Palestijnen zijn de politieke underdog en dus deugt Israël niet. Je moet zelfs vrezen dat het lot van de beklagenswaardige Palestijnen wordt misbruikt, net als in de BDS-beweging. In de kerk aangewend om christelijk antizionisme te camoufleren met een vroom verhaal. Luisteren naar de verhalen van zowel Joden als Palestijnen – en dan...? vooral verder niks. Zo zou Jezus ook doen, toch? De geciteerde tekst om dit te staven zegt: dat wij van hem kunnen leren omdat hij  zachtmoedig is. Deze tekst is manipulatief zo verdraaid dat wij geen oordeel zouden kunnen hebben (sic!) over de gang van zaken… Dat is verdacht, dat is levensgevaarlijk; dat is dictatoriale indoctrinatie van een manipulatieve uitleg van het NT, ten behoeve van christelijk anti-zionisme.

Op de kleuterschool leerde ik een versje waarin “zijn stem altijd zoet” werd genoemd

Hoe Jezus hierop zou reageren durf ik bijna niet hardop te zeggen, maar ik heb wel een idee.  Op de kleuterschool leerde ik een versje waarin “zijn stem altijd zoet” werd genoemd. Forget it! Zijn woord kon scherp zijn als een tweesnijdend zwaard, dat alle gedachten, alle overleggingen van het mensenhart schift. De vrienden van Sabeel houden het liefst de vingers in de oren en willen de feitelijke toedracht rond en na de oprichting van de staat Israël onderschoffelen. Zij willen niet  horen, en zij willen ook niet dat wij horen. Zij misbruiken de naam van Jezus voor hun antizionistische doeleinden. Zijn zij dan niet gelijk aan "witgepleisterde graven"?! Het kan natuurlijk ook zijn dat een boze geest van domheid hen doof en blind heeft gemaakt.

Mijn analyse wil werkelijk niet zeggen dat iedere kerkelijke werker zich van dit alles bewust is. En zij wil al helemaal niet de goeden te na spreken! Maar over misleiders neemt Jezus nu eenmaal geen blad voor de mond. En zeker niet als die zich vroom voordoen. De aartsvijanden van het Joodse volk komen weer uit hun hol, na W.O. II. Ook in Nederland. Ook in de kerk. Een versuikerde Jezus, die zou aanbevelen dat Israël de vijand maar de andere wang moet toekeren… is een theologische gotzpe. Deze “Jezus” zal de wereld niet redden en deze “Jezus” is niet de messias van Israël,   - maar diens gladde tegenstander.

Reageren? Mail naar info@opiniepijler.nl