Kritisch denken

foto: Nausicaa Marbe, Corbino

In de Telegraaf van 29 januari jl. schrijft Nausicaa Marbe in haar column dit keer over kritisch denken. Een onderwerp dat OPINIE-pijler natuurlijk direct aangaat. Onze doelstelling is daar ook op betrokken. De columniste neemt het zogenaamde kritische denken van de complotdenkers onder de loep en ze laat er geen spaan van heel. Want bij hen is alle zelfkritiek verdwenen – en ja, dan is het eind zoek.

Prettig, zo’n helder geluid. Onder de complotdenkers bevinden zich ook academici en hen verwijst zij naar de kroeg, als zijnde de plek voor borrelpraat. De vraag is wel even of daar een glaasje teveel de zaak niet juist verergert en de dwaze gemoederen niet nog verder verhit. Maar dan, hoe kom je aan bij gezond kritisch denken? Voor Nausicaa Marbe is de ratio het kompas. In de collegezaal moet dat houvast bieden aan de studenten, en op die manier leren zij omgaan met de verwarrende feiten in plaats van dupe te worden van de waanidee dat zij slachtoffer zijn.

Buiten kijf staat dat we dommigheid moeten doorprikken, maar hoe komt het dat dit vaak niet helpt?? Zijn we er dan wel, met de ratio? Is de ratio niet ook bij uitstek geschikt om het kwaad te dienen? Is de grote crimineel niet vaak uiterst intelligent en helder denkend? Wat in haar zeer gewaardeerde column achterwege blijft, is de vraag naar het stuur  van de ratio. Ons denken is geen beginpunt in ons leven, maar slechts (onmisbaar) middel op weg naar een doel. In haar standpunt hoor je de echo van de leus van de Verlichting: bouw scholen en je kunt de gevangenissen sluiten… De gevangenissen, ook anno 2022, puilen uit.

Aan de ratio vooraf gaat een commitment.  OPINIE-pijler is daar duidelijk in: zie het voetstuk van onze pilaar. Veel mensen zijn zich hun commitment niet bewust, maar het is er wel, ook bij Nausicaa Marbe. Maar wie het zich niet bewust maakt, loopt gevaar de zelfkritiek te verliezen en kan daarom ongemerkt afdrijven naar het kamp van een ander commitment. In de geschiedenis van het westerse denken worden de commitments kenbaar als -ismen.

Voor wat en voor wie gebruiken wij die ons gegeven ratio? Als zij geen kompas blijkt te zijn, hoe bepalen we dan de richting, de koers? Voor de maatschappij, voor de opvoeding en voor onszelf? En... waar willen we naar toe? Dat is toch wat we willen weten te midden van verwarring? Nausicaa Marbe wil dat we kunnen omgaan met verwarring en dat jongeren leren zich daarin staande te houden. En dan? Ik vrees dat zij de jongeren met lege handen achterlaat. Een vacuüm zuigt zomaar een geest naar binnen die we niet willen. Op het voetstuk van OPINIE-pijler staat de handleiding genoemd die leidt naar vrede en gerechtigheid. Natuurlijk wil Marbe ook die kant op, maar zij benoemt geen doel.

Trudie van der Spek - Begemann | eindredacteur