Joods & christelijk platform
voor reflectie
op de actualiteit
op de actualiteit
HOOFDCOMMENTAAR |
In de Telegraaf is op 4 februari jl. een hele pagina besteed aan het hiernamaals van de coronatijd. Met de vraag: wat verbindt ons? Het betreffende artikel gaat over de ideeën van professor Hans Boutellier, sociaalpsycholoog aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij geeft een groot aantal tastende antwoorden op die vraag en het is de moeite waard daarvan een en ander door te geven. Boutelliers voornaamste punt is dat de toenemende polarisatie onze samenleving verscheurt. Hij heeft zijn gedachten ondergebracht in een boek: Het nieuwe Westen.
Hij stelt dat de grote verhalen zijn verdwenen en hij typeert de samenleving als hyper-individualistisch. Toch lijkt deze typering ook strijdig met zijn opvatting dat mensen juist op zoek zijn naar een groter geheel waar ze bij kunnen horen. Boutellier benoemt de z.i. nieuwe zoek-criteria: ras, seksuele oriëntatie, religieuze overtuiging – niet allemaal zo heel erg nieuw. Behalve hyper-individualistisch noemt hij de samenleving ook hypermoreel, en bijna zou je denken: prachtig toch? Maar hij bedoelt: supermoralistisch. Een voorbeeld: dat het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen in de stad Hoorn zou moeten verdwijnen, omdat ook dat herinnering oproept aan de slavernij of kan roepen – wat mensen zou kunnen kwetsen.
De zwarte Piet-discussie zou in dit verband ook genoemd kunnen worden, terwijl onlangs, na de knecht, nu het paard van Sinterklaas ter discussie werd gesteld. Voorstel: maak de knecht wit en het paard zwart – zijn we dan tevreden? Maar hoe zou dan Black Lives Matter reageren? - Een beweging die volgens Boutellier de rechtsstaat niet afwijst en artikel 1 van de grondwet respecteert. Met dit voorstel voor Sinterklaas is bepaald niet bedoeld de ernst van de slavernij te bagatelliseren, die ook in Tenach wordt voorgesteld als de antipode van een menswaardig bestaan.
Waar Boutellier polarisatie definieert als gemobiliseerde vijandigheid kunnen we gewoon zeggen dat de polarisatie vaak wordt gediend, verbreid, versterkt door de sociale media. Het vijand-denken zelf, en de verscherping van de polarisatie, heeft echter een diepere oorzaak dan de mobiele telefoon of andere sociale media. Polarisatie heeft als oorzaak de ‘verdwijning van de grote verhalen’, met als gevolg de vermenigvuldiging van de kleine verhalen. Boutellier acht de democratische rechtsstaat een geschenk van het Westen aan de wereld, de staatsvorm die nu echter onder grote druk staat. Hij introduceert ter illustratie een Grieks woord in zijn politicologie: thymos, door hem vertaald met ‘geldingsdrang’. Hij ziet die in de bestorming van het Witte Huis en in de moord op Pim Fortuyn en ook in de sportwereld, waar men alles over heeft voor succes. Macht en tegenmacht, zou je kunnen zeggen. Het is ook de drive, de drang, om het eigen verhaal op te dringen als de bevrijdende waarheid. Dat betekent oorlog.
Deze gevaarlijke toestand is ook de aanleiding geweest voor het oprichten van de stichting OPINIE-pijler, met uitdrukkelijk lange ij. Deze stichting is wel nieuw, maar niet geboren uit een polariserende drive. Juist omgekeerd: uit de toenadering van aanhangers van twee grote verhalen. Zij zijn gaan inzien dat de basis daarvan dezelfde is en polarisatie tussen hen een niet duurzame verspilling van energie. Vandaaruit willen zij als Joden en christenen gezamenlijk de strijd aangaan tegen de gevaren die door Boutellier worden gezien. Die twee grote verhalen zijn oer-oud en niet in de 21e eeuw door mensen bedacht. En toch dragen zij in die toenadering de kiem van een nieuwe tijd.
Trudie van der Spek - Begemann | eindredacteur
